عباسعلی ایرجی، سرپرست میراث فرهنگی گردشگری تاریخی خور و بیابانک در گفت‌وگو با خبرنگار گردشگرآنلاین در مورد ثبت ملی روستای ایراج اظهار داشت: پرونده روستای ایراج با همکاری آقای شجاعی از دوستداران و فعالان حوزه میراث فرهنگی در تاریخ ۱۰ آبان ۱۴۰۰ با شماره ۳۳۴۸۹ و قلعه روستا با شماره ۳۳۴۹۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
وی گفت: با علاقه‌مندی اهالی روستا برای حفظ بافت و بازگشت عده‌ای از شهر به روستا اقدام به مرمت و بازسازی بافت تاریخی روستا شده و حاصل آن مرمت چند خانه و ایجاد یک کارگاه صنایع دستی و چند بومگردی است که بانی صنعت گردشگری در این روستا شدند.
سرپرست میراث فرهنگی گردشگری تاریخی خور و بیابانک یکی از برنامه‌های حفظ و حراست از بافت تاریخی را سنگ‌فرش یکی از خیابان‌های بافت در سال ۱۴۰۰ دانست و گفت: راه‌اندازی موزه و بازارچه صنایع دستی در سال‌های آینده در برنامه‌ها قرار دارد.
وی با اشاره به اینکه بافت روستا در دامنه تپه واقع شده، بیان کرد: از برنامه‌های ما ایجاد شبکه آب، برق و گازرسانی جدید است که با تأمین اعتبارات این امر تحقق می‌یابد و بعد از آن بازسازی، مرمت دیوار و کف خیابان انجام می‌شود تا بتوان جذب گردشگر بهتری داشت.
ایرجی با اشاره به ساماندهای امور صنایع دستی بیان کرد: تعداد فعالین حوزه صنایع دستی در این روستا شناسایی شده و امیدواریم تا راه‌اندازی بازارچه صنایع دستی روستا بتوانیم چند کارگاه صنایع دستی هم فعال کنیم.
ایراج ظرفیت گردشگری فرهنگی را دارد.
امید شجاعی، فعال گردشگری که در رشته مرمت بنای تاریخی تحصیل کرده و علاقه خاصی به روستاها و مکان‌های تاریخی دارد و پیش از آن هم تجربه کار و زندگی در روستای صخره‌ای میمندِ شهربابک و همکاری با میراث فرهنگی را داشته، با آمدن به روستای ایراج فصل جدیدی از کار و زندگی را آغاز کرده است.
این فعال گردشگری در گفت‌وگو با خبرنگار گردشگر آن‌لاین اظهار داشت: بومی این روستا نیست ولی ۱۰سال است که ساکن روستا شده و برحسب ضرورت و نیاز روستاییان شروع به مرمت خانه‌های روستاییان کرده و با مهجور و بکر یافتن این روستا تصمیم به مرمت خانه‌ها گرفته و از همان ابتدا هدف ثبت ملی شدن روستا را داشته است.
وی با اشاره به استقبال روستاییان از مرمت خانه‌ها بیان کرد: در حال حاضر در حدود ۱۵ خانه مرمت شده و مهمتر از آن تجربه زندگی روستایی و عجین شدن با مرغ و خروس و کار کشاورزی را پیدا کرده است.
شجاعی گفت: اتفاق خاصی که در مورد این روستا افتاده این است که افرادی از شهرهای مختلف به ویژه هنرمندان و فعالان فرهنگی اقدام به خرید خانه در کردند و چون روستای ایراج در کل مانند یک بنای تاریخی است که ۹۰ درصد یکپارچگی با شیب، تُپُگرافی و معماری خاص دارد مورد توجه دغدغه‌مندان فرهنگی و علاقه‌مندان به زندگی روستایی و صنایع دستی و به طور کلی فعالان
بومگردی و جذب توریست فرهنگی قرار گرفته است.
وی تشریح کرد: این روستا در منطقه گرمی قرار دارد ولی دشت‌های سرسبز با چشمه‌های آب شیرین همیشگی، محصولات کشاورزی فراوان، بافت تاریخی، صداقت و صمیمیت مردمانش نسبت به روستاهای دیگر این منطقه خاص‌تر است.
این فعال گردشگری با اشاره به اینکه این روستا ظرفیت بسیار خوبی در جذب توریست فرهنگی یا خانوادگی دارد، بیان کرد: تجربه زندگی روستایی از جمله زندگی در خانه‌های کاهگلی و کوچک با انجام ۰ تا ۱۰۰ کار کشاورزی، دامداری و صنایع دستی در کنار بافت تاریخی و طبیعت بکر مورد علاقه بسیاری از گردشگران خارجی است که حتی ممکن است در روستاهای مناطق خود تجربه این مدل سبک زندگی را نداشته باشند و حتی با بعضی از محصولات مانند روش پخت رُب انار یا تهیه شیره خرما یا کار با صنایعی چون کریاس بافی و سبد بافی آشنا نباشند.
وی افزود: پیش از کرونا، گردشگران زیادی بودند که با اقامت دو هفته‌ای همراه با خود من کارهای روزمره یک روستایی را انجام می‌دادند و گاهی خودشان برای انجام کار کشاورزی به دشت می‌رفتند این امر اتفاق بسیار خوبی است که هم فرهنگ خود را به کشورهای دیگر معرفی کنیم و هم به رونق صنعت گردشگری و رونق روستاها کمک کنیم چرا که با اقامت یک یا دوهفته‌ای توریست‌ها انرژی کمتری برای حمل و نقل و موارد دیگر مصرف می‌شود و خرید و فروش بسیاری از کالاها مستقیم از تولیدکننده انجام می‌شود.
شجاعی بافت روستا، حفظ فضای ملموس و ناملموس روستا را برای توریست فرهنگی مهم دانست و گفت: توریست دیدن هویت اصلی و بافت تاریخی روستا و آنچه متعلق به روستا است، را می‌خواهد و بُعد مادیات در درجه بعدی قرار دارد برای مثال اوایل ساخت بومگردی‌ها در مسیر درست خود اتفاق می‌افتاد ولی به تدریج مصنوعی‌سازی، کپی‌برداری و ساخت بومگردی‌های نامتناسب و غیرمجاز وارد بافت روستا شد و به نوعی هویت‌آفرینی در محیط روستا ایجاد شد و تنها کسب درآمد برای عده‌ای هدف قرار گرفت.
وی ایجاد پایگاهی برای مرمت آثار تاریخی و پژوهشکده‌ای برای تحقیق بر هویت ملموس و ناملموس این روستا را ضروری برشمرد و تصریح کرد: ثبت ملی شدن روستای ایراج بسیار کمک می‌کند تا ساختار فیزیکی، هویت و ملموسات تاریخیِ روستا حفظ شود و گردشگری فرهنگی را کنترل و مدیریت کند و سبب اشتغالزایی در روستا شود.
حسین اکبر از بومیان منطقه ایراج اظهار داشت: روستای ایراج به دلیل بافت کهن و آثار تاریخی چون قلعه قدیمی از اهمیت خاصی برخوردار است تا جائیکه در کتاب‌های تاریخی چندین بار از این روستا نام برده شده است بنابراین از مسئولین انتظار مرمت و نگهداری بافت سنتی و آثار تاریخی این روستا وجود دارد.
وی گفت: زمین‌های زیادی متعلق به اوقاف وجود دارد که بلاتکلیف رها شده و مدیریت و کاربردی شدن این زمین‌ها را با ثبت ملی بافت تاریخی روستای ایراج انتظار داریم.
این هموطن ایراجی افزود: از آنجایی که این روستا با فاصله زیادی از مرکز استان اصفهان قرار گرفته از امکانات بسیار کمی برخوردار است وجوانان زیادی از آن جا مهاجرت کردند که ایجاد فضای مناسب و ارائه تسهیلات به جوانان برای بازگشت به روستا و ایجاد شغل مناسب و ارائه طرح‌های شغلیشان ضروری است و به آبادانی این روستا کمک می‌کند برای مثال آب‌های شیرین چشمه‌های این منطقه موقعیت مناسبی برای کشت گیاهان کم آب خواه فراهم کرده که با یکپارچه سازی زمین‌های کشاورزی و مشاوره دادن به کشاورزان برای تولید محصولات کشاورزی سالم و با کیفیت می‌توانیم کشت گلخانه‌ای را گسترده کنیم و از نظر کشاورزی سطح وسیعی از منطقه را پوشش دهیم.
اکبر همچنین بیان کرد: در کنار کار کشاورزی و دامپروری قالی‌بافی از شغل‌ها و هنرهای رایج این روستا بوده ولی به دلیل حمایت نشدن از قالی‌بافان تعداد آن‌ها انگشت شمار شده و این شغل در حال فراموشی است درحالی که در کنار قالی‌بافی هنرهای دیگری مانند حصیربافی، گلیم‌بافی، کریاس‌بافی هم هستند که از مرغوبیت خوبی برخوردارند و در واقع شناسنامه منطقه به شمار می‌روند و در صورت حمایت شدن هنرمندان این بخش می‌توانند اشتغالزایی خوبی داشته باشند.
وی با اشاره به بکر بودن بافت قدیمی روستا و جذابیت گردشگری آن بیان کرد: بومگردی‌هایی توسط چند اهالی روستا ایجاد شده که اگر این بخش هم رونق بگیرد مشاغل دیگری هم ایجاد می‌شود که سبب اشتغال بیشتر جوانان در این حوزه می‌شود.
این هموطن گیاهان دارویی منطقه ایراج را دارای اهمیت ویژه‌ای دانست و گفت: تاکنون این گیاهان بیشتر توسط اهالی روستا استفاده می‌شده ولی به دلیل اهمیت دارویی و کیفیت عالی این گیاهان لازم است تا شناسایی و بهره‌برداری کارشناسانه از پوشش گیاهی منطقه صورت گیرد چرا که ثروت عظیم نهفته‌ای را در دل خود دارد که بیشترین حُسنش اشتغالزایی است.
وی گفت: محیط زیست ایراج به دلیل تنوع حیوانات، ظرفیت تبدیل به توریست شکاری را هم دارد به این منظور که شخصی که توانایی گذراندن آموزش‌های لازم و دریافت مدرک در محیطی که توسط محیط زیست مشخص شده را دارد، اقدام به پرورش کبک و سایر حیوانات حلال گوشت می‌کند و علاقه‌مندان به شکار می‌توانند در همان محل مشخص شده تردد کنند و با پرداخت هزینه به آن شخص شکار خود را انجام دهند، این امر هم از شکار غیرمجاز جلوگیری کرده و هم نوعی اشتغالزایی برای بومیان ایجاد می‌کند.
اکبر افزود: البته این امر نیازمند گذراندن مراحل قانونی خاص و پیچیده است تا شخص مورد نظر طبق قانون نتنها به محیط زیست لطمه وارد نکند بلکه نوعی گردشگری، اشتغال و شکار مجاز را در طبیعت باب نماید البته رونق گرفتن این نوع گردشگری بسیار مفید است و در کشوری مانند روسیه اجرا شده که نتایج خوبی هم دربرداشته است.
این شهروند ایراجی بیان کرد: گویش‌ها و لهجه‌های خاصی برای گفتن بعضی از کلمات بین محلی‌ها رایج بوده که اگر جمع‌آوری شود بسیار کار فرهنگی عظیمی است که حداقل پیشینه زبانی منطقه را نشان می‌دهد.
ایراج روستایی در ۵۴ کیلومتری جنوب خور و بیابانک استان اصفهان است که در متون قرون سوم و چهارم هجری با نام « اِرا » و « ارابه » یاد شده است. ابن حوقل، ناصر خسرو و اصطخری در قرون سوم و چهارم از ایراج به همراه گرمه (جرمق) و بیاضه (بیادق) نام بردند که ایراج (ارابه) در کنار کویر قرار داشته است. البته پس از آن نیز جهانگردان بسیاری به کرّات از این روستای کوهپایه‌ای نام برده و گاه مردم ایراج را خوشبخت‌ترین مردم نامیدند.
این روستا با ساختار معماری خشت، گل و سنگ معروف به روستای ۳۳چشمه است که چشمه‌های کوچک و بزرگ و معماری ساختمان‌ها در شکلگیری روستا تأثیر داشتند.
خانه‌های تاریخی، سرو کهنسال، قلعه تاریخی ایراج و تعدادی آثار ناملموس دیگر از میراث فرهنگی گردشگری تاریخی این روستا هستند.
بافت روستا در اطراف تپه‌ای واقع شده که این تپه مشرف بر کل بافت روستا، شهرک جدید و دشت است که بر روی تپه یک قلعه با حیاط مرکزی، چهار ایوان و برج دیده‌بانی با دیوارهای سنگی و خشتی با چاه آبی برای گریز بوده و به عنوان یک دژ نظامی در قدیم استفاده می‌شده است.
معماری خانه‌های روستا دارای طاق، قوس، حیاط مرکزی و ایوان‌های وسیع است که این خانه‌ها مشرف به دشتی با چشمه‌های متنوع آب شیرین و بطبع باغات و مزارع سرسبز نسبت به سایر روستاهای منطقه است
.
روستای ایراج زمستان‌هایی برف‌گیر و تابستان‌هایی ملایم دارد و به واسطه همین آب و هوا بیشتر مردم کار کشاورزی و دامداری دارند و البته پوشش گیاهی دارویی کوه‌های اطراف روستا را پوشانده است.
