به گزارش گردشگرآنلاین از کردستان، در گذشته وقتی خانه‌ای در کردستان ساخته می‌شد (چه با سنگ یا خشت) دیوارهای داخلی و بیرونی آن را «سوآخ» می‌دادند. سوآخ دادن به این معناست که در گذشته چون گچ نبود، دیوارها را گل‌اندود می‌کردند. این سواخ دادنِ دیوارها مزایایی همچون منع نفوذ موش و مار به داخل فضای خالی خشت و سنگ‌ها، پر کردن ترک‌های دیوار، یک‌دست کردن دیوارها و زیبایی ظاهری آن، حفظ خانه از نفوذ سرما در زمستان و حفظ دما در تابستان و عایق صوتی داشت.
از طرفی هم سوآخ دیوارهای داخلی با دیوارهای بیرونی تفاوت داشت؛ برای دیوارهای درونی از کاه‌ریز استفاده می‌کردند تا بافت زیبایی داشته باشد.
برای تهیه گِلِ سوآخ به نسبت حجم کار از خاک رُس، خاک سیاه، کاه، نمک و سریش استفاده می‌کنند. ابتدا در حیاط یا بیرون خانه حوضچه‌ای ساخته و خاک رس و خاک سیاه، کاه و همچنین آب ونمک را با هم در آن حوضچه مخلوط می‌کنند.
در واقع، کاه به گِل نوعی بافت می‌دهد و نمک نیز به این خاطر استفاده می‌شد تا اگر احیاناً داخل خاک یا کاه دانه‌ای وجود داشته باشد رشد نکند و سبز نشود. سپس این مخلوط را خوب هم می‌زنند و نایلونی روی آن می‌کشند تا هوا نخورد و تا یک هفته باید به همین شکل بماند. پس از یک هفته، گل سواخ را که بوی ترشیدگی گرفته است، باید دو مرد کاری با پا لگدمال کنند، این کار را تا زمانی ادامه دهند که گِل حسابی ورز بیاید و چسبندگی لازم را پیدا کند، همچنین حباب‌های هوا نباید در آن بماند و کاه کاملا نرم شود؛ سپس با ماله دیوار را سواخ می‌دهند.
در برخی از مناطق برای دیوارهای درونی از خاک سفید استفاده می‌شود (گلهسپی). البته این خاک به مانند گچ سفید نیست، بلکه رنگ کرمی خوشرنگی دارد. در این نوع سواخ از کاه استفاده نمی‌شود و به جای آن از گول نی (گول پنبه) استفاده می‌کنند. گول نی (کەڕە گۆشە) به جای کاه به گِل بافت لازم را می‌دهد و این نوع سواخ فقط برای داخل منزل و نهایتاً ایوان خانه کاربرد دارد.
امیر صادقی ـ مسؤول ثبت میراث ناملموس کردستان ـ که این توضیحات را در اختیار گذاشت، می‌گوید که بافت تاریخی و فرهنگی کردستان نسبت به شهرهای دیگر همچنان حفظ شده است و هنوز هم در بسیاری از روستاهای کردستان مانند بانه و مریوان، دیوارهای خانه‌ها را به این روش گل‌اندود می‌کنند و معمولا زمان سوآخ دادن دیوارها در اواخر زمستان هر سال انجام می‌شود. همچنین برخی از مردم دیوارهای داخلی خود را به دو رنگ سوآخ می‌دهند تا رنگ و جلوه‌ای به خانه‌هایشان بدهند.
این عنصر میراث ناملموس در تاریخ بیست‌وسوم تیرماه سال ۹۷ با شماره ۱۶۱۱ به ثبت رسیده است.
روش کردستانی‌ها برای حفظ خانه از نفوذ سرما
