به گزارش گردشگرآنلاین، هنرهای ملی و آئینی هر جامعه و سرزمین، نماد و نشان فرهنگ، تمدن، ارزش‌ها و باورهای آن خطه هستند. عناصری که در هر گوشه و هر تمدنی شکل و شمایل خاص خود را دارد و این تفاوت‌ها و تمایزها است که جذابیت، زیبایی و شناخت بهتر از فرهنگ‌های مختلف را به دنبال دارد.
هنرها و آیین‌هایی برآمده از دل‌وجان و فرهنگ مردمان هر دیار که در ایام و زمان‌هایی خاص مانند ماه محرم و اربعین حسینی پرشور، پرجمعیت و البته تأثیرگذار و ارزشمند برگزار می‌شود و دل‌ها را بیش از هرزمانی به هم گره می‌زنند و همین‌ها است که در رشد و بالندگی خردمندانه و اندیشه‌ورزانه هنرهای ملی و آئینی نقش و جایگاه ویژه و متمایزی دارد.
جایگاهی که برای آن یک مرکز تخصصی با عنوان «هنرهای ملی و آئینی» ترتیب داده شده و در تلاش برای آموزش، معرفی، احیا، حمایت و تقویت این هنرهای متنوع و مردمی است.
منصور قربانی، رئیس مرکز تخصصی هنرهای ملی و آئینی اصفهان، از مراکز تابعه اداره هنری سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان، در این رابطه حرف‌هایی دارد که شنیدن و خواندن آن‌ها شما را با فعالیت‌ها و نقش حمایتی این مجموعه فرهنگی و هنری بیشتر آشنا خواهد کرد. گفت‌وگوی خبرنگار با مدیر مرکز «هنرهای ملی و آئینی» اداره هنری سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان را در ادامه می‌خوانید.
مرکز «هنرهای ملی و آئینی» بیشتر در چه حوزه هنرهای آئینی و ملی فعالیت دارد؟
در ابتدا مرکزی به نام «هنرهای آئینی سنتی» در موزه «حمام رهنان» فعال بود که پس از مدتی تعطیل شد اما از سال گذشته با نام و عنوان جدید به شکل تخصصی‌تر و جدی‌تر آغاز به‌کار کرد و از مدتی قبل در محل «عمارت هنرمند اصفهان» مستقر شد.
هنرهای نمایشی آئینی و ملی یکی از بخش‌های این مجموعه است و شامل زیربخش‌هایی همچون نقالی، خیمه‌شب‌بازی، تعزیه، سیاه‌بازی و نمایش‌های تخت حوضی است.
در حوزه هنرهای شنیداری و موسیقایی لالایی‌ها، کارآواها یا برخی ملودی‌ها، سبک مقامی و مداحی‌ها مورد نظر است. همچنین در رابطه با بازی‌های ملی، سنتی و قدیمی یا حتی نذری‌ها در مناطق مختلف نیز پژوهش‌ها و آموزش‌هایی داشته‌ایم و برای برخی نیز در آینده برنامه‌ریزی خواهیم کرد.
عمده مخاطبان این مرکز چه گروه سنی هستند؟
گروه سنی خاصی نداریم چراکه برنامه‌های ما عمومی و مردمی هستند؛ اما طرح‌هایی هم برای گروه‌های سنی خاص در نظر می‌گیریم. در مجموع نوع برنامه‌های این مرکز عمومی و میدانی است. همه می‌دانیم که آئین‌ها از دل مردم بوده است و مخاطب برنامه‌ها نیز همین مردم محلات و مناطق مختلف با فرهنگ‌های متنوع هستند.
چه برنامه‌ها یا طرح‌های شاخصی در این مرکز دنبال می‌شود؟
چهار برنامه مشترک در هرماه داریم. طرحی با عنوان «کارنامه» که به معرفی زندگی هنری هنرمندان در هر دو بخش ملی و آئینی اختصاص دارد. در مردادماه، کارنامه «حاج اصغر سعیدمنش» از مداحان معروف اصفهان بازخوانی شد و ماه جاری نیز به مرحوم «حاج حسینعلی مومن‌زاده» از فعالان تعزیه اختصاص دارد. هرماه به‌تناسب مناسبت‌های همان ماه، کارنامه یکی از فعالان هنرهای سنتی و آئینی را بررسی می‌کنیم.
«صفاخانه» طرح دیگری است که ماهانه برگزار می‌کنیم که این برنامه به شکل زنده اجرا می‌شود. برنامه‌های زنده پرده‌خوانی و تعزیه را در همین ماه‌های صفر و محرم در مناطق مختلف اصفهان و حومه این کلان‌شهر اجرا می‌کنیم.
«نشست آئین» عنوان ویژه برنامه‌ای است که طی آن نشست‌های تخصصی در حوزه آئین‌ها برگزار می‌شود. مخاطب این طرح گروه خاصی از فعالان دانشگاهی و پژوهشگران حوزه آئینی هستند. این ماه نشست تخصصی درباره «مکاتب تعزیه اصفهان» و ماه بعد نشست تخصصی با عنوان «آئین‌های سوگ» خواهیم داشت.
«آینه» عنوان برنامه چهارمی است که ماهانه برگزار می‌کنیم. این برنامه‌ها علاوه بر بازنشر در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، از شبکه‌های سیما از جمله جام‌جم و اصفهان پخش می‌شود.
برنامه خاصی برای اربعین حسینی و ماه صفر در نظر گرفته شده است؟
«سوگواره بزرگ تعزیه» در اواخر همین ماه و «اُپرای آئینی» تحت عنوان «پرواز» در اولین روزهای مهرماه امسال با اجرا و صدای «محمد معتمدی» برنامه‌ریزی شده است. همچنین طراحی جشنواره بزرگ ملی و آئینی را در دستور کار داریم. بنابراین علاوه بر چهار برنامه ماهانه و دائمی این مرکز، طرح‌ها و فعالیت‌های دیگری هم داریم که به فراخور ماه یا مناسبتی خاص دنبال می‌کنیم.
در برخی ماه‌ها و ایام خاص از جمله محرم، رمضان، عید نوروز یا شب یلدا با تعدد و تکثر برنامه روبه‌رو هستیم. ماه رمضان نیز آئین‌های خاصی در مناطق مختلف با تنوع و تفاوت‌های خاص همان منطقه شاهد هستیم. به‌طور مثال رسم و آئین روزه‌داری ماه رمضان در تفرش استان مرکزی با نائین در استان اصفهان متفاوت است.
یعنی اینکه از سه منظر مکانی، زمانی و موضوع آئین‌ها متفاوت هستند. این موضوع نشان می‌دهد تنوع و تعدد زیادی در زمینه آئین و فرهنگ‌های محلی هم داریم و همین پرشماری، یکی از دلایل اصلی شکل‌گیری مرکزی برای واکاوی این فعالیت‌ها است.
از بدو تولد تا مرگ انسان رسم و آئین‌های خاصی در هر منطقه و حتی هر روستا و قومیتی داریم. به اندازه‌ای حوزه آئینی وسیع و پرشمار است که نمی‌توان آن را به زمان خاصی منحصر کرد اما به دلیل اینکه ماه‌های محرم یا رمضان در ایران اسلامی جلوه و نمود بیشتری دارند، طبیعی است که فعالیت‌های این مرکز در این ایام نیز بیشتر باشد.
مرکز «هنرهای ملی و آئینی» با چه چالش‌ها و مشکلاتی روبه‌رو است؟
آئین‌ها از دل مردم و فرهنگ و آداب و رسوم عامه آن‌ها بیرون آمده است بنابراین اگر سایه دولت بالای سر آن باشد، شکل مردمی و آئینی خود را از دست می‌دهد و به سمت‌وسوی رخداد و رویداد می‌رود. همین موضوع تا حدودی کار ما را در این مرکز سخت کرده است. زیرا باید بدانیم تا چه حدومرزی می‌توانیم در آئین‌ها ورود کنیم که شکل حمایت دولتی محسوس و ملموس نباشد تا آن رسم کهن مردمی از شکل آئینی خود خارج نشود.
به تجربه ثابت شده است هر جا که دولت به شکل مستقیم وارد این فعالیت‌های مردمی شده، آن آئین یا برنامه کمرنگ شده یا حتی از بین رفته است. مصداق این موضوع در چند سال اخیر را به‌وضوح می‌توانیم در رابطه با جشن‌های نیمه شعبان هر سال مشاهده کنیم.
نیمه شعبان‌هایی که قدیم‌ترها مردم برگزار می‌کردند بسیار پرشورتر از جشن‌ها و فعالیت‌هایی بود که امروزه با ورود شماری از نهادهای دولتی و غیرمردمی کمرنگ شده است و آن شکل و شمایل سابق را ندارد.
تلاش ما بر این است در تعزیه‌هایی که برگزار می‌شود، دخالت نداشته باشیم و به آیین‌هایی بپردازیم که یا به فراموشی سپرده‌شده‌اند یا اجرای آن‌ها از توان مردم خارج است. در هر صورت حمایت دولت از این مرکز می‌تواند اثربخش باشد. کمک‌های فکری و مالی خوبی از طرف شهرداری به این مرکز شده و حتی دغدغه‌هایی که مدیران ارشد شهر اصفهان در خصوص هنرهای آئینی و ملی به‌ویژه در حوزه آئین‌های فراموش‌شده و کمتر پرداخته‌شده دارند، ستودنی است.
آیا در راستای فعالیت‌های مرکز «هنرهای ملی و آئینی» موازی‌کاری صورت می‌گیرد؟
حوزه آئینی به خیلی از هنرها تنه می‌زند و این گاهی باعث موازی‌کاری می‌شود. ما در شورای تخصصی مرکز، خط‌های تفکیکی بین هنرها را مشخص می‌کنیم تا اگر هم موازی‌کاری شکل گرفت، سمت‌وسوی آن در جهت تکمیل فعالیت‌ها باشد.
به‌عنوان مثال در حوزه هنرهای نمایشی با «تالار هنر» یا در بخش موسیقی با «هنرسرای خورشید» اشتراک‌هایی داریم. در حقیقت حوزه آئینی به‌نوعی با همه هنرها مرتبط است.
استقبال مردمی از فعالیت‌های مرکز را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مشکل اساسی مرکز «هنرهای ملی و آئینی» فضای محدود آن در چند ماه اخیر بود که از چند روز گذشته فضای بزرگ‌تری در عمارت هنرمند در اختیار این مرکز قرار گرفت تا بتواند خدمات بهتری به مردم ارائه کند.
در حوزه آئینی مشکل ازدیاد مخاطب را داریم. حتی گاهی به تبلیغات شهری و مجازی نیاز نداریم. در اجرای برخی برنامه‌های این مرکز مانند پرده‌خوانی یا شبیه‌خوانی با کمبود فضا برای مخاطبان مواجه هستیم و این به‌خوبی در برنامه‌های عمومی مشهود است.
کار جدید یا طرح ابتکاری خاصی در نظر دارید که برای مخاطبان معرفی کنید؟
به گزارش گردشگر آنلاین، حوزه هنرهای ملی و آئینی مرکز آکادمیک ندارد و بیشتر فعالیت‌ها نیز مردمی هستند. تعداد فعالان مردمی در هر دو بخش ملی و آئینی هم بسیار زیاد است و انتخاب و شناسایی همه افراد فعال در این حوزه‌ها نیز کار دشواری است زیرا عموم مردم به‌نوعی در این برنامه‌ها مشارکت دارند، به همین جهت به دنبال انتخاب و شناسایی همه افراد فعال در حوزه هنرهای ملی و آئینی هستیم.
همچنین در صدد راه‌اندازی آموزش هنرهای آئینی هستیم تا بتوانیم در سال‌های آینده اعلام کنیم این تعداد نیروی تربیت شده داریم. نبود این دوره‌های آموزشی و تربیت‌شدگان کلاسی هنرهای ملی و آئینی نه‌تنها در اصفهان، بلکه در سایر نقاط کشورمان نیز مشهود است.
آیا برای هنرهای ملی و آئینی رو به فراموشی یا کمرنگ شده هم طرح و برنامه‌ای دارید؟
برای این امر یک شورای پژوهش‌محور در مرکز تشکیل شده است که اردشیر صالح‌پور، دکترای هنرهای نمایشی که در حوزه هنرهای آئینی کتاب‌ها و مقالات زیادی دارد و اکنون هم رئیس «انجمن یونیما» در ایران است، عضو این شورا است.
همچنین «سیدمیراحمد محیط‌طباطبایی» که نماینده «ایکوم» در ایران است و در حوزه هنرهای آئینی به‌ویژه در اصفهان کارهای زیادی کرده و در واقع یک آیین‌شناس متخصص در حوزه آئین اصفهان است به همراه «محمد عیدی» مدیر مجموعه اصفهان‌شناسی و خانه ملل و فعال در حوزه تاریخ و فرهنگ‌عامه، عضو این شورا هستند.
ارتباطات درون و برون‌سازمانی مرکز تخصصی هنرهای ملی و آئینی به چه شکل است؟
بیشتر برنامه‌های ما مشارکتی است و همین «سوگواره تعزیه» با مشارکت بسیج هنرمندان استان اصفهان برگزار می‌شود. اپرای پرواز نیز با مشارکت معاونت اجتماعی شهرداری برگزار خواهد شد.
با وجود اینکه این مجموعه تازه تأسیس است، هم درون سازمان با شکل گرفتن ارتباط خوب با معاونت‌های فرهنگی شهرداری‌های مناطق پانزده‌گانه و هم بیرون از سازمان ارتباط و همفکری خوبی با کانون هنرهای نمایشی کشور و حتی برخی مناطق همچون جزیره کیش دارد. همچنین به‌منظور آسیب‌شناسی هنرهای آئینی در تدارک تولید یک برنامه تلویزیونی با محوریت آسیب‌های حوزه تعزیه در هفت قسمت هستیم. پس از آن نیز مستندی با موضوع آسیب‌های مداحی خواهیم داشت که با همکاری شبکه اصفهان اجرا و پخش خواهد شد.
همایش آئین‌های سوگواری استان اصفهان نیز با مشارکت ۱۰ گروه از تعزیه‌خوانان و هیئت‌داران از ۱۰ شهرستان استان در فاصله اربعین حسینی تا بیست‌وهشتم ماه صفر برگزار می‌شود.
منبع: ایمنا
