بازار خان و شازده فاضل حدود ۳۰۰سال قدمت دارد اما در عمق هشت متری این بازار یک بازار خارق العاده با قدمتی نزدیک به هزار سال وجود دارد، این بازار زیرزمینی از آن جهت شگفت آور است که در ساخت آن از هیچ مصالحی استفاده نشده و تمام بخش های آن دستکن می باشد علاوه بر این قدمت آن به زمان ایلخانیان( حدود ۱۰۰۰سال پیش برمیگردد)
دلیل اینکه بازار دستکن بدون هیچ ستونی سرپا مانده فشردگی و استحکام بسیار زیاد خاک چیلو می باشد که در اصطلاح آنرا خاک چلو می نامند( خاک چیلو متراکم ترین و مستحکم ترین خاک در معماری است)، به دلیل این ویژگی های خاک چیلو کنده کاری در آن بسیار دشوار است اما با این حال این بازار زیرزمینی با تمام جزئیات در این خاک کنده کاری شده و راه رو که هنوز مقداری از فضای دستکن آن حفظ شده است انتهای این بازار بوده است.
بیشتر بخوانید:
مخزن آب انبار دروازه مهریز
دروازه مهریز؛ اعجاب انگیزترین سازه زیرزمینی جهان + فیلم
آب انبار دروازه مهریز؛ عظمتی خیره کننده در یزد
البته ما در تلاش بودیم تا این گذر را به صورت دستکن حفظ کنیم اما به دلیل حادثه آب گرفتگی بازار و نشت به این مجموعه به اجبار دیوارها را با آجر استحکام بخشیدیم.
این گذر زیرزمینی به خانه صدری ها که خانه حاکم یزد( صدرالعلما) می رسیده سپس در ادامه مسیر به مسجد جامع میرسیده و در نهایت در جوی حرحر این گذر به روی زمین میرسد و کاربرد این مسیر زیرزمینی این بوده است که هنگام حمله غارتگران اهالی بازار قدیم و مردم شهر از طریق به خارج شهر می رفتند.
از میانه این گذرگاه رشته ای از قنات اله آباد عبور می کند که از مصلی امیرجخماق شروع شده، از مسجدجامع عبور کرده و در نهایت به جوی حرحر میرسیده و مردم از این آب دست نخورده در الویت اول برای غسل میت( طبق عقیده قدیمی ها آب غسل میت باید دست نخورده باشد) و سپس برای کشاورزی استفاده می کردند.
امروزه نزدیک به چهل درصد این بازار در زیر خاک مدفون شده وتنها یک راه برای ورود به این بازار اسرار آمیز وجود دارد که از زیرزمین مسجد بیاخان است اما هرکسی اجازه ورود به این بازار را ندارد.
با همت مسئولین قرار شده این طونل حدود ۳۰متردیگر ادامه پیدا کند تا به خانه صدری ها برسد و این دو بخش از تاریخ یزد دوباره به هم متصل شوند.
مجموعه اشیاء قدیمی موجود در آب انبار دروازه مهریز یزد
بخشی از راهروهای زیبای مجموعه زیرزمینی دروازه مهریز
